Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu serdecznie zaprasza na premierę książki „Kult świętej Barbary wśród górników kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku”. Spotkanie odbędzie się w poniedziałek, 10 grudnia 2018 r. o godz. 14.00 w Łaźni Łańcuszkowej Sztolni Królowa Luiza, ul. Wolności 408 Zabrze.
Książka "Kult świętej Barbary wśród górników kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku" to publikacja powstała w efekcie realizacji projektu dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Dziedzictwo kulturowe, priorytet: Kultura ludowa i tradycyjna".
W lipcu tego roku Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku została uznana za wyjątkowy fenomen kulturowy i wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Przeżywana co roku w regionie uroczystość jest elementem szerszego zjawiska, jakim jest kult świętej Barbary pielęgnowany przez górników na terenie kopalń. Praktykowane nabożeństwa i odmawiane modlitwy, wizerunki świętej obecne w każdej cechowni czy wspomniane wspólnotowe świętowanie 4 grudnia były i są ważnym elementem kultury regionu.
Ołtarz w kopalni Graffin Johanna
Jest to zjawisko wiążące się z publicznym wyrażaniem pobożności, co powodowało, że na przestrzeni prawie 200 lat, było zarówno wspierane i propagowane, jak i rugowane z zakładów wydobywczych. Zbudowana i utrzymywana do 1914 roku struktura górniczego górnośląskiego kultu była efektem synergii administracji górniczej (także państwowej), elity inżynierskiej oraz robotników. Rolą kadry inżynierskiej oraz samych właścicieli (w tym państwa Pruskiego a następnie Niemieckiego) było podtrzymywanie tej tradycji. Dotyczy to zarówno fundacji obrazów i ołtarzy, opłacania śpiewoków/vorbeterów.
Odnowienie kultu świętej Barbary
Największe zmiany strukturalne zaistniały w obchodach dnia świętej Barbary. Antyreligijne, totalitarne systemy polityczne zmieniły w górniczej wspólnocie kierunek wymiany społecznej, który był podstawą pierwotnego schematu obchodów. Do pierwszej wojny światowej właściciele kopalń przybywali do swoich zakładów, by świętować razem ze swoimi pracownikami. Było to święto wspólnot górniczo-parafialnych i nie uczestniczyła w nich państwowość. Jego obchody dla większości górników ograniczały się do uczestnictwa w mszy świętej. Rzeczywistość wojenna oraz realia społeczne i gospodarcze po zakończeniu I wojny światowej po raz pierwszy wprowadziły zmiany w rozumieniu wspólnoty, która coraz częściej była pojmowana jako skupiająca się wokół konkretnej kopalni. Systemy totalitarne (nazizm i komunizm) poprzez zastosowanie szerokiego wachlarza rytuałów zamiennych skutecznie zmodyfikowały rozumienie obchodów dnia świętej Barbary. Obecnie powszechnie nazywany on jest Barbórką, a obyczaj składania kwiatów pod jej wizerunkami 4 grudnia wydaje się być zwyczajem praktykowanym od zawsze. Tym samym rytuały świąteczne ideologicznych „kolonizatorów” zostały włączone przez górników w ich życie wspólnotowe, przedefiniowane i zaakceptowane.
Akademia centralnia, 1950 r.
Projekt realizowany przez Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu zakończył się wydaniem publikacji pod tytułem „Kult świętej Barbary wśród górników kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku”. Autorka, Beata Piecha-van Schagen, opisuje i analizuje w niej przejawy górniczej czci oddawanej Patronce w kopalniach Bytomia, Zabrza i Gliwic. Jest to jedno z pierwszych naukowych całościowych opracowań tego zagadnienia, co podkreślił jeden z recenzentów, prof. UKSW dr hab. Adam Dziurok:
„Podjęty temat kultu św. Barbary w kopalniach węgla kamiennego na Górnym Śląsku jest oryginalny i prekursorski. Praca (…) ma charakter interdyscyplinarny, poruszając kwestie wchodzące także w orbitę zainteresowań socjologii religii, etnologii, antropologii historycznej, historii sztuki i historii literatury. Takie wszechstronne ujęcie tematu (a co za tym idzie wykorzystanie także metodologii innych nauk) jest jednym z największych atutów pracy. (…) Mamy do czynienia z obszernym, kompleksowym, kompetentnym i erudycyjnym opracowaniem”.
