Biblioteka
Biblioteka Specjalistyczna Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu powstała równocześnie z otwarciem Muzeum w 1981 roku. Początkowo stanowiła podręczny zbiór źródeł wiedzy dla pracowników merytorycznych, organizujących wtedy działy tematyczne. Rdzeniem biblioteki stały się książki z księgozbioru Muzeum Związkowego w Sosnowcu, które po jego likwidacji trafiły do Zabrza. Obecnie Biblioteka MGW gromadzi literaturę naukową głównie z zakresu historii górnictwa węgla kamiennego ze szczególnym uwzględnieniem terenu Górnego Śląska, w tym monografie kopalń, pozycje z zakresu szeroko pojętej kultury górniczej, historii przemysłu śląskiego, geologii, mineralogii, historii techniki, zwłaszcza techniki górniczej (miernictwo, odwadnianie, ratownictwo itd.).
Oprócz księgozbioru z zakresu dyscyplin podstawowych i im pokrewnych Biblioteka gromadzi także silesiana, literaturę dotyczącą muzeologii, muzealnictwa, ochrony zabytków w wyborze dotyczącym architektury przemysłowej, a także literaturę związaną z historią Zabrza.
Biblioteka posiada bogatą kolekcję starych druków o tematyce górniczo-hutniczej, w tym starodruków z okresu od XVI do XVIII wieku. Najcenniejszą część księgozbioru stanowią publikacje napisane w języku niemieckim, między innymi z zakresu prawa górniczego i historii przemysłu na Górnym Śląsku, oraz spora grupa czasopism o tematyce górniczo-hutniczej.
Całość uzupełniają publikacje pochodzące z zakupów i darowizn. Księgozbiór liczy obecnie około 9 tys. pozycji. W zbiorach biblioteki znajduje się duża kolekcja dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych czasopism dotyczących problematyki górniczo-hutniczej i techniki w Europie oraz na terenie Górnego Śląska. Są to dziś bezcenne dzieła i źródła wiedzy (m.in. „Glück Auf”, „Preussag”, „Wiadomości Górnicze”, „Przegląd Górniczo-Hutniczy”, „Technik”).
Rękopisy i starodruki
Najcenniejszy rękopis:
E.L.G. Abt, "Geschichte des Bley und Silber Bergbaues um Tarnowitz und Beuthen in Oberschlesien in 1784". Doskonale zachowany oprawny rękopis, pisany bardzo starannie, liczący ponad 400 stron, dotyczący historii górnictwa w Tarnowskich Górach i okolicach. Bardzo cenne źródło historyczne, samo wiele razy wydawane, jak i wykorzystywane w późniejszych publikacjach.
Najciekawsze starodruki:
Szczególnie cennym starodrukiem jest dzieło słynnego w całej Europie uczonego Georgiusa Agricoli (właściwie Georg Bauer, 1494-1555, górnik, filozof, mineralog, lekarz i humanista)), zatytułowane "De Re Metallica Libri XII" (wydanie to zawiera księgi V, IV, X, II, I), gdzie zawarł całą ówczesną wiedzę na temat górnictwa i metalurgii, a także opisał m.in. 80 nigdzie wcześniej nie wymienionych minerałów. Książka wydana została w Bazylei w 1558 r., w najsłynniejszej wówczas w Europie oraz największej w Szwajcarii drukarni Johanna Frobena. Jest to nowe opracowanie wcześniejszych pism Agricoli z zakresu geologii. Karta tytułowa książki zawiera sygnet drukarski Frobena. Biblioteka ma w zbiorach piękny reprint wydania niemieckiego z 1928 roku, zawierający komplet 12 ksiąg.
Johann Mathesius (1504-1565), proboszcz w Joachimsthal: „Bergpostilla oder Sarepta Darinn von allerley Bergwerck und Metallen", wydane w Nürnberg (Norymberga) w 1578 r. Jest to zbiór kazań pastora dla górników z Joachimowa (Jachymov, Joachimsthal), będący cennym źródłem renesansowej wiedzy o górnictwie rud srebra oraz ówczesnym życiu obyczajowym górników. Pierwsze wydanie tej pozycji ukazało się w 1564 r. Książka posiada oprawę ze skóry świńskiej, misternie ozdobioną techniką tłoczenia i naklejoną na deski, do których przymocowano dwa mosiężne zapięcia w formie klamer z zapinką.
Petrus Albinus, "Meissnische Land und Berg Chronica", dwa tomy wydane w Dreźnie w 1589 r. i 1590 r. Dzieło zawiera opis regionu między Łabą, Salą i górami czeskimi, a także tamtejszych złóż i kopalń. Ponadto wybrane fakty z historii Saksonii, Turyngii i Miśni. Praca oprawiona w pergamin.
Sebastian Span, "Speculum Juris metallici oder: Berg-Rechts-Spiegel", wydane przez Johana Jacoba Wincklera w Dreźnie w 1698 r. informacje o prawie górniczym, o prawach i obowiązkach personelu górniczego, o koncesjach, nadaniach, gwarectwach itp. Całość oparta głównie na ustawach górniczych cesarzy Ferdynanda I i Rudolfa II.
Emanuel Swedenborg (1668-1772, szwedzki matematyk, fizyk i filozof, wybitny wynalazca), "Regnum Subterraneum sive Minerale de Ferro " oraz "Regnum Subterraneum sive Minerale de Cupro et Orichalco", obie prace wydane w Dreźnie i Lipsku w 1734 r. przez Friedricha Hekela. Są to dwa dzieła dotyczące ówczesnej wiedzy na temat hutnictwa, z okresu przed wielkimi metafizycznymi wizjami autora. Zawierają interesujące ryciny i mapy.
Laur Mizlerus de Kolof, "Historiarum Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae scriptorum…", wydane w Warszawie w 1761 r. w drukarni przy Bibliotece Załuskich.
"Revidirte Berg-Ordnung vor das souveraine Herzogthum Schlesien und vor die Graffschaft Glatz", Berlin 1769. Pruska ustawa górnicza dla Śląska, po jego ostatecznym zdobyciu przez Prusy w wojnie siedmioletniej.
Do ciekawych i rzadkich druków należą też:
Krzysztof Kluk (ksiądz, kanonik, proboszcz ciechanowski), "Rzeczy kopalnych, osobliwie zdatniejszych, szukanie...", wydane w 1797 r. Publikacja opisuje dzieje geologiczne ziemi, poszczególne kopaliny, bogactwa naturalne.
Aemil Steinbeck, "Geschichte des schlesischen Bergbaues". Historia górnictwa węglowego na terenie Górnego Śląska począwszy od średniowiecza do XIX w., wydana we Wrocławiu w 1857 r.
Hieronim Łabęcki, "Słownik Górniczy Polsko-Rossyjsko-Francusko-Niemiecki i Rossyjsko-Polski tudzież Glossarz średniowiecznej Łaciny Górniczej w Polsce", wydany pośmiertnie w 1868 r. w Warszawie.
H.Voltz, "Die Bergwerks- und Hüttenverwaltungen des Oberschlesischen Industriebezirks", Kattowitz 1892. Historia, organizacja, dane statystyczne ówczesnych górnośląskich kopalń i hut.
Konrad Wutke, "Studien über die Entwicklung des Bergregals in Schlesien", Berlin 1897. Praca przedstawia rozwój regale - monopolu górniczego władców Śląska na przestrzeni wieków.
Dr Franz Scholler, "Schlesien". Trzytomowe dzieło z ponad 150 rysunkami Theodora Blatterbauera, opisujące historię i kulturę całego Śląska, wydane w Glogau (1899-1900).
Hieronim Kondratowicz, "Górnictwo". Dzieło dwutomowe zawierające wiedzę na temat wszystkich dziedzin górnictwa, wydane w 1903 r. w Warszawie.
- Tittler, "Arbeiterverhältnisse und Arbeiter-Wohlfahrtseinrichtungen im oberschlesischen Industriebezirk", Breslau 1904. Książka prezentuje wysoki poziom instytucji i regulacji prawnych w dziedzinie socjalnej, jakim szczycił się ówczesny niemiecki Górny Śląsk. Opracowana specjalnie na Wystawę Światową w Saint Louis w tym samym roku.
Józef Piernikarczyk, "Historia Górnictwa i Hutnictwa na Górnym Śląsku", wydane w Katowicach w 1936 r. Publikacja opisuje dzieje rozwoju przemysłu górniczo-hutniczego oraz poszczególnych firm, kopalń, hut i innych zakładów na terenie Górnego Śląska w okresie od XVIII do początków XX w.
Omówione w tej krótkiej prezentacji najcenniejsze eksponaty muzealnej biblioteki stanowią bezcenny zbiór wiedzy związanej z ówczesnym górnictwem i hutnictwem nie tylko na śląskiej ziemi, ale i w ówczesnej Europie, a także stanowią interesujące zabytki drukarstwa.
Autor: Dariusz Walerjański
