Dnia 22 października 2018 roku w Teatrze Stanisławowskim w Łazienkach Królewskich w Warszawie odbyła się III Gala Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

W jej trakcie Pani dr hab. prof. IH PAN Magdalena Gawin, Wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków oraz Pan Bartosz Skaldawski p.o. Dyrektora NID uroczyście wręczyli przedstawicielom depozytariuszy dyplomy potwierdzające wpisanie zjawisk kulturowych na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Pośród wyróżnionych zjawisk znalazła się także Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku, wpisana na listę w lipcu tego roku. Dyplom w imieniu wszystkich depozytariuszy odebrali przedstawiciele Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu - Dyrektor Bartłomiej Szewczyk, Leszek Żurek, Włodzimierz Regulski i Eugeniusz Kuchta. W Gali wzięła również udział grupa górników – aktywnych depozytariuszy z terenu nie tylko Zabrza ale i Rybnika, Rudy Śląskiej, Bytomia i Radzionkowa.

 

Starania o wpisanie Barbórki na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego rozpoczęły się w 2017 roku. Była to inicjatywa grup zaangażowanych w organizację obchodów. Rolę koordynatora przyjęło Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

21 kwietnia 2018 roku w budynku Łaźni Łańcuszkowej w Zabrzu odbyło się uroczyste spotkanie depozytariuszy tradycji połączone z prezentacją przygotowanego wniosku. Uczestniczyło w nim ponad 200 osób reprezentujących różne grupy kultywujących te tradycje: górników, przedstawicieli duchowieństwa, pracodawców górniczych, stowarzyszeń, samorządów. Spotkanie zakończyło się uroczystym podpisaniem wniosku przez przedstawicieli poszczególnych grup.

 

W imieniu górników podpisał je Pan Jan Widera, w imieniu właścicieli, dyrekcji i zarządów kopalń oraz firm górniczych – Grzegorz Tobiszowski – Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu ds. restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, Adam Mirek Prezes Wyższego Urzędu Górniczego oraz Piotr Bojarski Wiceprezes PGG, w imieniu duchowieństwa kościoła lokalnego wniosek sygnowali ks. Abp Wiktor Skworc Metropolita Katowicki oraz Ks. Marian Niemiec Biskup Diecezji Katowickiej kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, w imieniu związków zawodowych swój podpis złożył Jarosław Grzesik wówczas pełniący funkcję Przewodniczącego Sekcji Krajowej Górnictwa Węgla Kamiennego NSZZ "Solidarność", ostatnią grupę : członków stowarzyszeń oraz samorządów lokalnych reprezentowali Józef Dubiński – prezes SITG oraz Małgorzata Mańka-Szulik – Prezydent Miasta Zabrze. 

 

W imieniu Miasta Zabrze i Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu dziękujemy wszystkim depozytariuszom zaangażowanym w kultywowanie tej pięknej tradycji. Wpis wieńczy podjęte wspólnie starania o uznanie Barbórki za cenny element niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Jesteśmy głęboko przekonani, że nie byłoby to możliwe bez Państwa zaangażowania.

 

Zakończył się zatem pierwszy etap starań o nobilitację górniczego święta. Kolejnym krokiem, związanym z jego ochroną będzie wdrożenia planu działań podtrzymujących żywotność i służących ochronie. Jedną z instytucji aktywnie działających na tym polu będzie Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

 

Wpis na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego otwiera drogę do starań o wpisanie jej na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. Warto podkreślić, że w październiku tego roku odbyło się w Zabrzu spotkanie Europejskiej Sieci Muzeów Górnictwa Węglowego, w trakcie którego omawiano tą inicjatywę i pomysł dalszych działań w tej sprawie spotkał się z ogromnym zainteresowaniem.

 

Rozpoczynamy więc kolejny etap prac, mamy nadzieję, że spotkamy się z podobnym wsparciem Państwa – depozytariuszy jak w trakcie starań o wpisanie Barbórki na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

 

 

 

 

 fot. Łukasz Zawada

 

Opis górniczego święta zamieszczony Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa brzmi:

 

„Barbórka jest zwyczajem dorocznym i obyczajem świątecznym grupy zawodowej górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku praktykowanym od początku XIX wieku do chwili obecnej. Obchodzona 4 grudnia, w dniu wspomnienia św. Barbary, wpisała się w przestrzeń kulturową regionu dzięki przekazom pokoleniowemu i środowiskowemu. Stanowi nieodłączny element górniczej tożsamości pielęgnowany przy współudziale właścicieli, dyrekcji i zarządów kopalń, lokalnych parafii oraz stowarzyszeń, których przedstawiciele są aktywnymi uczestnikami obchodów.

 

Uczestnictwo w uroczystościach daje górnikom nie tylko poczucie wspólnoty, ale także godności zawodowej, bowiem Barbórka ma wymiar zarówno duchowy, jak i zawodowy. Charakteryzuje się więc silnymi walorami wspólnototwórczymi. Jest to szczególnie ważne dla pracowników kopalń węgla kamiennego, bowiem od okresu gwałtownej industrializacji, od ok. 1850 roku do lat 70. XX w. liczebność wspólnoty opierała się w znacznym stopniu na ruchach migracyjnych. Wspólne świętowanie wspomagało zarówno włączenie się w zasięg wartości charakteryzujących tę grupę, a także wspierało kształtowanie się więzi międzyludzkich, co w przypadku górników stale przebywających w warunkach zagrożenia życia, jest niezmiernie istotne. Święto ma także wymiar ponadkonfesyjny.

 

Obchody Barbórki nigdy nie wygasły, pomimo licznych zagrożeń wynikających ze ścisłego związku przemysłu z ekonomią i polityka. Zwyczaj ten był często praktykowany wbrew oficjalnej linii politycznej, co świadczy o sile przekazu środowiskowego. Jednocześnie zarządzający kopalniami oraz sami górnicy dokonali selekcji niektórych elementów Barbórki, które wdrażano w okresie rządów totalitarnych. Wybrane przez grupę tradycje są pielęgnowane od XIX wieku. Barbórka ma także szersze, regionalne oraz ponadregionalne znaczenie, jest rozpoznawalna poza Górnym Śląskiem”.

 

fot. Łukasz Zawada