Zawartość numeru:

Praca-Przemysł-Technika

• Stefan Gierlotka: "Górnicze Obserwatorium Magnetyczne przy Kopalni Doświadczalnej "Barbara" i Centrali Ratownictwa Górniczego w Mikołowie";
• Barbara Olejarz: "Kopalnia ropy naftowej w Bóbrce. Założone przez Ignacego Łukasiewicza - pierwsze na świecie wielowymiarowe przedsiębiorstwo naftowe";
• Dorota Połedniok: "Państwowa Kopalnia Węgla „Brzeszcze” w Brzeszczach w latach 1903-1939";
• Anna Binek-Zajda: "Dzieje Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn” SA w Czeladzi w latach 1900 - 1946";
• Zenon Szmidtke: "Polskie Kopalnie Skarbowe na Górnym Śląsku – spółka dzierżawna".

Kultura i Tradycje",

• Kornelia Dygacz: "Górnicze drogi do odrodzonej Ojczyzny w świetle ludowych pieśni i wspomnień";
• Jacek Okoń: "Noc listopadowa 1918 roku w Cieszynie we wspomnieniach i twórczości Gustawa Morcinka".

Historia-Społeczeństwo-Gospodarka

• Adam Frużyński: "Stosunki własnościowe w górnictwie okresu międzywojennego";
• Stefan Gierlotka: "Poprawa bytu górników po wprowadzeniu Karty Górnika w 1949 roku?";
• Jan Jurkiewicz: "Pierwszy zjazd górników w odrodzonej Polsce. Powstanie i działalność Związku Robotników Przemysłu Górniczego w latach 1918-1919";
• Antoni Steuer: "Górniczy Klub Sportowy „Slavia” Ruda Śląska".

Muzealia i Zabytki

• Konrad Krupa: "Odznaki honorowe Kopalni Węgla Kamiennego „Makoszowy” w Zabrzu";
• Zenon Szmidtke: "Wątki z dziejów górnictwa w II RP w oparciu o wybrane zabytki ze zbiorów Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu";
• Jan Woźniak: "Rewitalizacja rozdzielni elektrycznej 6 kV Pola Zachód byłej kopalni węgla kamiennego „Królowa Luiza” w Zabrzu";.
• Justyna Lach-Halmer, Katarzyna Wojtynek: "Konserwacja kamieni granicznych pól górniczych ze zbiorów Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu - komunikat".

Dokumenty i Relacje

• Ks. Paweł Pyrchała: "Można odnaleźć wiele dobra…Wspomnienia z posługi duszpasterskiej wśród internowanych w stanie wojennym";
• Jan Jurkiewicz: "Kronika działalności Muzeum Górnictwa Węglowego w roku 2017".

Ad Memoriam

• Jacek Okoń: "Śp. Eufrozyna Piątek (1935-2018)".

Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
serdecznie zapraszają na II konferencję naukową

Węgiel: duchowość

26-27 listopada 2018 r.
Łaźnia Łańcuszkowa, ul. Wolności 410, Zabrze

Węgiel to imperatyw przemieniania, kreowania nowej przestrzeni. Przyczynił się do powstania nowego człowieka – działającego, budującego, tworzącego. Tym samym miejsca „węglowe” wytworzyły własne wartości pełniące rolę spoiwa dla tych, którzy te wartości uznają i przyjmują. Węglowa proksemia pozwala im funkcjonować w przestrzeni fizycznej i symbolicznej.

Kopalina stała się archetypem determinującym życie milionów ludzi będących w relacji ze światem nadprzyrodzonym. Zależność ta – duchowość – jest jedną z największych potrzeb człowieka, jest niezbędnym atrybutem jego egzystencji. Pomaga budować relacje jednostek i zbiorowości ze światem poznawanym zmysłowo, jak i z tym, który takiemu poznaniu się wymyka – ze sferą sacrum. Duchowość jest jednym z czynników kreujących symboliczne odczuwanie jedności. Przestrzeń „węglowa” oraz duchowość mogą oddziaływać na siebie, wspierane społeczną pamięcią.

Początki przemysłu ciężkiego, a szczególnie górnictwa, łączyły się z archetypicznym lękiem przed pracą wbrew naturze: kiełznaniem ognia i płynnego metalu oraz schodzeniem w głąb ziemi. Jednocześnie niewyjaśnione zjawiska naturalne, takie jak ruchy górotworu, pobudzały wyobraźnię pracujących pod ziemią górników. W takich sytuacjach radzili sobie odwołując się do sacrum i sił nadprzyrodzonych. Wiara w Boga i świętych Kościoła katolickiego oraz przekonanie o istnieniu demonów i istot półdemonicznych (skarbników, koboldów, skrzatów) towarzyszyła im każdego dnia. Przez ponad 200 lat „ery przemysłu” obie warstwy duchowości współistniały ze sobą, nadając specyficzny charakter kulturze robotniczej.

Główną ideą konferencji jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy między różnorodnymi aspektami kultury duchowej, a rzeczywistością przemysłową zachodziły zależności oraz w jakim stopniu wpływały na siebie. Pragniemy zastanowić się, czy węgiel (rozumiany jako archetyp), na którym wyrosły pokolenia robotników, pomógł wykreować duchowość specyficzną tylko dla tej grupy i czy uprawnione jest używanie terminu „duchowości robotniczej”. Dalej, czy duchowość ta wytworzyła swój praktyczny wymiar w postaci religijności i kultury duchowej, kultury symbolicznej.

Pragniemy, aby konferencja, podobnie jak ubiegłoroczna, miała charakter interdyscyplinarny. Dlatego zaproszenie kierujemy do: historyków, historyków sztuki, etnologów i antropologów kulturowych, socjologów, kulturoznawców, badaczy literatury i języka, folklorystów, teologów i religioznawców, których eksploracje naukowe dotyczą zasygnalizowanych zagadnień występujących na przełomie XIX i XX wieku, jak również obserwowanych współcześnie.

Proponowane obszary tematyczne:

Duchowość - religijność
• Praktyki religijne w zakładach pracy (lub wokół nich) i zależność między miejscem kultu a miejscem pracy;
• Duchowość robotnicza a teologia;
• Strategie radzenia sobie ze zmianą trybu życia podejmowane przez robotników (przejście od tradycji agrarnych do kultury robotniczej);
• Religijność społeczności miejskich zindustrializowanych (urban religion) – wpływ uprzemysłowienia na życie wspólnot parafialnych oraz wpływ istniejących modeli pobożności na świat pracy;
• Społeczności robotnicze wobec laicyzacji w systemach totalitarnych;
• Religijność robotnicza w świecie demokratycznym i wobec różnic światopoglądowych;
• Praktyki religijne w krajobrazie przemysłowym;
• Metody i narzędzia badania duchowości (i religijności) w kontekście kultury przestrzeni przemysłowych.

Wierzenia i magia
• Zabiegi magiczne oraz wierzenia i przesądy związane z pracą w górnictwie;
• Tradycje, praktyki i zwyczaje górnicze w obrzędowości dorocznej i rodzinnej;
• Miejsca magiczne wokół kopalni, ich geneza, historie i znaczenie społeczno-kulturowe;
• Demonologia górnicza;
• Folklor górniczy: opowieści z życia, podania, pieśni związane ze światem nadprzyrodzonym kopalni.

Duchowość zmaterializowana
• Kościoły, cmentarze, obiekty dewocyjne i ich rola kulturotwórcza w przestrzeni przemysłowej i poprzemysłowej;
• Przemysł a sztuka religijna – zależności i wzajemności;
• Duchowość robotnicza a słowo (literatura werbalna i oralna, teksty liturgiczne);
• Fundacje przemysłowców i fundacje robotnicze związane z praktykowaną religią;
• Miejsca upamiętniania jako relacja z transcendentem.

Konferencja naukowa „Węgiel: ruch”
III Edycja 2019 „Węgiel: ruch” 26 września 2019 r.
Łaźnia Łańcuszkowa, Wolności 410, Zabrze

Organizatorzy:
Muzeum Górnictwa Węglowego
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Węgiel jako źródło energii ma siłę przemieniania, dzięki skumulowanej weń sile wprawia w ruch. Powoduje, że zmienia się świat, który na nim wyrósł. Węglowa rzeczywistość społeczności i jednostek oraz wytwarzanej przez nie kultury poddawały się mocy sprawczej tej kopaliny od końca XVIII wieku. Wyzwolona energia przejęta przez ludzi sprawiła, że przestrzeń natury stawała się miejscem wytwarzania kultury. Industrializacja spowodowała, że węgiel, z surowca naturalnego, przekształcił się w narzędzie ludzkiej myśli, inwencji i chęci transformowania świata. Węgiel stał się tym samym źródłem energii napędzającym lokalne społeczności, ale także przyciągającym, niczym magnes nowe zjawiska, idee.

Pobudzając dyskusję na temat mocy sprawczej węgla pragniemy rozpatrywać, czy okazała się ona wszechogarniająca dla całych społeczności „miejsc węglowych”. Wydaje się, że tworzenie i rozbudowywanie przemysłowego organizmu wywołało społeczno-kulturowe konsekwencje nie tylko i wyłącznie dla zatrudnionych w hutach i kopalniach. Ciekawi nas, na ile twórczy potencjał węgla wpłynął na życie zawodowe i codzienne, jak zmieniał miejsca i pamięć o nich. Na jakie grupy społeczne miał większy wpływ i dlaczego? Czy budowanie na węglu miało wymiar zakorzeniania (mentalnego i intelektualnego) czy wręcz przeciwnie – wymywania się tożsamości, wprawiania jej w ruch.

Pragniemy, by uczestnicy tegorocznej edycji konferencji „Węgiel”, operując w ramach czasowych od XIX wieku do 1989 roku, wykorzystując paradygmaty nauk humanistycznych, wzięli udział w dyskusji na temat „sprawczego” i „energetycznego” potencjału węgla.

Proponowane obszary tematyczne:

• Migracja
  Tworzenie ośrodków przemysłowych, ich rozbudowywanie i modernizacje powodowały przemieszczanie się ludności na masową skalę. Migracje wyzwalały istnienie opozycyjnych pojęć „swojskości” i „obcości”; te z kolei generowały nowe zjawiska społeczne i miały wydatny czynnik kulturotwórczy. Zróżnicowany bagaż tożsamościowy migrantów sprawiał, że integracja lub „alienacja” nowych przybyszów miałach charakter dynamiczny i zmienny. Podobnie, jak proces adaptacji społeczności lokalnej w trakcie uprzemysławiania, ponieważ kształtowanie się społeczności industrialnej nie było procesem stabilnym. Ważnym zagadnieniem jest także dostosowanie codzienności do nowych warunków życia w przestrzeni uprzemysłowionej.
• Ruchy polityczne, zawodowe, społeczne, religijne, kulturalne
  Industrializacja wymusiła na politykach i duchowieństwie reakcje na zachodzące zmiany. Wpłynęła ona zarówno na życie polityczne jak i religijne, co było bezpośrednią reakcją na postępujące przekształcenia społeczne. Jednocześnie zmiana stylu i trybu życia spowodowały, że wśród mieszkańców terenów poddających się industrializacji rozmaite działania, polityczne, społecznie i kulturotwórcze podejmowane były przez i dla ludności - oddolnie. Zarówno wybuchy akcji strajkowych jak i liczne stowarzyszenia robotnicze zawdzięczają swoje pojawienie się zindustrializowanej przestrzeni.
• Ferment intelektualny i twórczy
  Innowacyjność i kreatywność drzemiące w uprzemysławianych miejscach przekładały się na udział intelektualistów i twórców wykorzystujących rozmaite środki wyrazu w dyskursie na temat tworzenia się nowego świata. Obejmuje on zarówno pierwsze dyskusje na temat ekologii jak, zniewolone malarstwo nieprofesjonalne czy twórczość filmową.
• Społeczne i cywilizacyjne skutki industrializacji i mechanizacji produkcji oraz życia
  Włączenie maszyny, nieodzownego produktu industrializacji, w realia codzienności znacząco wpłynęły zarówno na pracę jak i życie codzienne. Dzięki temu wytworzył się nowy stylu życia, a rola etosu pracownika przemysłu ciężkiego w zderzeniu z mechanizacją tej zmianie się poddawała. Miało ono wpływ także na rodzinę, której tradycja często okazywała się czynnikiem twórczym i puntem odniesienia wobec „nowego”. Podobnie jak cywilizacyjne i społeczne skutki degradacji ekosystemu wywoływane przez powstające i rozrastające się zakłady wydobywcze.
• Cultural clash wywołany ruchami migracyjnymi
  Ruch dużych grup społecznych legitymujących się różnorodnym bagażem kulturowym powodował interakcje: zderzenia, wojny, wymiany. Poszczególne społeczności przyjmowały rozmaite formy i strategie przystosowania się systemów kulturowych do dynamicznie zmieniających się warunków życia. Towarzyszyły temu tworzenie i degradacja tradycji kulturowych. Część z partycypujących w uprzemysławianiu musiała na nowo zdefiniować znaczenie tradycji i tożsamości w okresie wzmożonej industrializacji. Rozwój wspólnych dla migrantów miejsc zamieszkania (kolonii i osiedli robotniczych) potęgował społeczno-kulturowe konsekwencje „współbycia” osób o zróżnicowanym bagażu kulturowym.

Opłata konfrecyjna wynosi 100 zł.

Wystąpienie nie powinno przekroczyć 20 min.

Zgłoszenia prosimy nadsyłać na załączonym formularzu do 2 sierpnia 2019 roku na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Program konferencji zostanie ogłoszony do 19 sierpnia 2019 r.

Wszelkie pytania prosimy kierować do dr B. Piechy-van Schagen, kom. +48 728 406 104, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

PLIKI DO POBRANIA:
1. Formularz zgłoszeniowy
2. Węgiel

Sekretarz konferencji:
Jolanta Złotoś
ul. Wolności 339
tel. 32 630 30 91 wew. 4041
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

 The Coal
3rd Edition Coal: Motion

September 26th 2019
Łaźnia Łańcuszkowa, Wolności 410, Zabrze

The Coal Mining Museum in Zabrze
The Department of Ethnology and Cultural Anthropology; Faculty of Ethnology and Educational Science in Katowice
The Department of History; Faculty of Social Sciences in Katowice

Coal as a source of energy has the power of transformation, thanks to the force accumulated within it, which sets everything in motion. It causes the world that has grown on it, to change. The realities of communities and individuals shaped by carbon, and the culture they produce have yielded to the causative power of this mineral from the late 18th century. The liberated energy controlled by people made the space of nature become a place of formation of culture. Industrialization has transformed coal from a natural raw material into a tool of human thought, inventiveness and the will to transform the world. Coal has become the source of energy that drives local communities, but also acts like a magnet, attracting new ideas and phenomena.

By stimulating a discussion on the causative power of coal, we want to consider whether it has turned out to be the all-encompassing "carbon loci" for entire communities. It seems that the creation and development of an industrial organism has caused socio-cultural consequences for people besides those employed in steel works and mines. We are interested in how much the creative potential of coal influenced professional and everyday life, how it changed places and the memory of them. Which social groups it had more influence on and why? Whether building on coal had the rooting (mental and intellectual) or, on the contrary, elimination of identity, setting it in motion.

We would like the participants of this year's edition of the "Coal" conference, using the paradigms of the humanities, to take part in the discussion on the "creative" and "energetic" potential of coal. The time frame for the discussion matter is from the 19th century until the end of the 20th century.

Suggested topics:

• Migration:
  The creation of industrial centres, their extension and modernization caused a mass movement of the population. Migrations triggered the creation of opposing concepts of "homeliness" and "foreignness"; these, in turn, generated new social phenomena and had a prominent culture-forming factor. The varied identity of migrants meant that the integration or "alienation" of new arrivals was dynamic and changeable. Just like the process of adapting the local community during industrialization, because the formation of the industrial community was not a stable process. An important issue is also to discover how the migrants adapt everyday life to new living conditions in the industrialized space.
• Political, occupational, social, religious and cultural movements:
  Industrialization has forced states, politicians and the clergy to react to the changes in society. It influenced both political and religious life, which was a direct reaction to the ongoing social transformation. At the same time, the change of lifestyle led to political, social and culture-forming actions among the inhabitants of areas undergoing industrialization, which were undertaken by and for the population - from the bottom up. Both the outbreaks of strike actions and numerous workers' associations owe their appearance to the industrialized space.
• Intellectual and creative ferment:
  Innovativeness and creativity hidden in the industrialized places encouraged the participation of intellectuals and artists using various means of expression in the discourse on the creation of a new world. This discourse includes both the earliest discussions on ecology, as well as the ideologically involved unprofessional art, painting and leading film creations.
• Social and civilization effects of industrialization and mechanization of production and life:
  The inclusion of a machine, an indispensable product of industrialization, in the realities of everyday life significantly affected both work and everyday life. As a result, a new lifestyle was created, and the role of the heavy industry worker's ethos collided with the mechanization of this change. It also influenced the family, whose tradition has often turned out to be a creative factor and a punt of reference to the "new" one. Just like the civilization and social effects of ecosystem degradation caused by emerging and expanding coal mines.
• Cultural clash triggered by migratory movements:
  The movement of large social groups with diverse cultural baggage caused impactful interactions: collisions, wars and exchanges. Individual communities adopted various forms and strategies for adapting cultural systems to dynamically changing living conditions. This was accompanied by the creation and degradation of cultural traditions. Some of those participating in industrialization had to redefine the importance of tradition and identity in this period. The development of places of residence common to migrants (colonies and workers' estates) intensified the socio-cultural consequences of the "co-existence" between people with diverse cultural baggage.

Conference fee: PLN 100.

The duration of each presentation should not be longer than 20 minutes.

Please send your applications via the provided form to: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. till August 2nd, 2019.

Agenda of the conference will be announced before Aug 19th, 2019.

In case of any further questions, please refer to dr Beata Piecha-van Schagen, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

FILES TO DOWNLOAD:
1. Submission form
2. The coal

Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
oraz
Komisja Historii Śląska Polskiej Akademii Umiejętności
zapraszają do udziału w konferencji naukowej

Węgiel – archetyp Górnego Śląska

Zabrze, 19-20 X 2017
Miejsce: Siedziba Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, ul. 3 Maja 19

Od ponad dwu,stu lat węgiel jest nierozerwalnie związany z dziejami Górnego Śląska. Szyby kopalń jeszcze do niedawna dominowały w krajobrazie a górnicy stanowili najliczniejszą grupę zawodową. Zapraszając do udziału w konferencji pragniemy wspólnie zastanowić się, czy wskutek tego węgiel stał się swoistą matrycą kształtującą zbiorowe doświadczenie. Być może z kopaliny przeistoczył się w cechę przekazywaną kolejnym pokoleniom, genotyp kulturowy dla Górnego Śląska, nieuświadomione uwarunkowanie wymagające odnawiania.

Ciekawi nas, czy węgiel można nazwać archetypem, który znajduje swoje miejsce w nieświadomości potomków hrabiego Friedricha von Redena i zachęca do ciągłej interpretacji i reinterpretacji. Czy węgiel-archetyp, upostaciowiony przez obrazy, mity, symbole w życiu społecznym, gospodarczym i kulturze drzemie u źródeł życia regionu? Być może, pomimo tego, że byłby archetypem „młodym", bo XIX-wiecznym, jest wieczną obecnością, praobrazem stanowiącym o jedności kultury wytworzonej na Górnym Śląsku?

Planowane wydarzenie będzie okazją do spotkania reprezentantów wielu nauk eksplorujących zagadnienia wiążące się z ujawnianiem się archetypu na przestrzeni XIX, XX i XXI wieku oraz poznaniem jego treści poprzez język symboli, obrazów, przestrzeni. Celem planowanej interdyscyplinarnej konferencji jest próba zbadania, czy literatura, kultura, historia, gospodarka, życie społeczne i sztuka, wytworzone w regionie, są interpretacją i reinterpretacją „węglowego archetypu".

Konferencja podzielona będzie na sekcje tematyczne, które koncentrować będą się na funkcjonowaniu archetypu w obrębie poszczególnych paradygmatów: historii i gospodarki, społeczeństwa i kultury oraz środowiska i urbanistyki.

Historia–gospodarka
W pierwszym bloku zagadnień chcielibyśmy określić wpływ archetypu węgla jako siły sprawczej na kształt i rozwój regionu, przeanalizować modele gospodarcze i ich przemiany od końca XVIII do połowy XX wieku.

Społeczeństwo–kultura
Kultura, jako najbardziej predestynowana do dokonania reinterpretacji oraz odnajdywania sensów i znaczeń pozwala społeczeństwu na wzbudzenie refleksji zarówno o historycznej jak i metafizycznej genezie archetypu. Mieszkańcy Górnego Śląska oraz wytwarzana przez nich i dla nich kultura ujawniają siłę archetypu nie tylko poprzez funkcjonujący mit, ale także indywidualizują archetyp przekształcając go w symbol. Referaty w tej części poświęcone mogą być zarówno funkcjonowaniu archetypu w społeczeństwie jak i cyrkulacji symboli w kulturze.

Środowisko–urbanistyka
Swoistym przejawem interpretacji i reinterpretacji archetypu jest urbanistyka oraz architektura. Zbadanie tego zagadnienia oraz refleksja nad wzajemnymi powiązaniami gospodarki, urbanistyki i budownictwa, nad pytaniami, czy przemysł stał się siłą sprawczą czy destrukcyjną, jakie jest jego dziedzictwo architektoniczne i urbanistyczne, jak je chronić i zachowywać, to również zadania konferencji.

Rada naukowa konferencji:
prof. dr hab. Ewa Chojecka
prof. dr hab. Dariusz Jarosz
prof. dr hab. Janusz Kaliński
prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz
prof. UŚ dr hab. Zygmunt Woźniczka

Rada organizacyjna konferencji:
Jan Jurkiewicz
Barbara Klajmon
dr Karol Makles
dr Beata Piecha-van Schagen